HELLENOPHONIA

 

ΚΥΡΙΑΚΗ Ι´ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, 17 Αυγούστου 2025 (13 /8/2023), Κυριακὴ μετὰ τὴν ἑορτήν, (Αριθμ. 32Ν1)

 

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

 

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ.

 

Α. 1. H Κυριακή Ι´ Ματθαίου είναι μία από τις ιδιαίτερες Κυριακές, γιατί συναρτάται με την εορτή της Μεταμορφώσεως του Χριστού ή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, δηλαδή, ανάλογα με τον εορτασμό του Πάσχα και την Πεντηκοστή, καθορίζεται εορτολογικά στο διάστημα πριν την εβδομάδα της Μεταμορφώσεως μέχρι την εβδομάδα της Αποδόσεως της Κομήσεως της Θεοτόκου, οπότε και οι Καταβασίες, το Κοντάκιο και το Απολυτίκιο αλλά και όλη η υμνολογία καθορίζονται από την ημερομηνία τελέσεως. Το χαρακτηριστικό της είναι ότι το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα, όπως είναι φυσικό, αλλά ιδίως το Αποστολικό, παραμένουν τα ίδια και είναι νοηματικά και κειμενικά συνυφασμένα με το γεγονός της Μεταμορφώσεως.

2. α. Κατά το Τυπικὸν τῆς Μεγάλης Εκκλησίας τη 17η Αυγούστου ετελείτο η μνήμη «τῆς ἁγίας καὶ ἐνδόξου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας ἐν τοῖς Ἀρματίου». Πρόκειται για μία από τις πρώτες οριοθετημένες περιοχές της Κωνσταντινούπολης, και η εκκλησία αυτή, ή μοναστήρι, πρέπει να ήταν από τα αρχαιότερα τα αφιερωμένα στη Θεοτόκο περί το τέλος του 5ου αι.

β. Ας σημειωθεί και ενταύθα εν παρενθέσει ότι από τις παραμονές της Γ´ Οικουμενικής Συνόδου στην Έφεσο (431) και εντεύθεν και ιδίως μετά τη Δ´ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνος (451) και τη στέψη του αυτοκράτορος από τον Πατριάρχη (457) σημειώνεται μία πρωτόγνωρη λειτουργική και αρχιτεκτονική έκρηξη στην Κωνσταντινούπολη με εκκλησίες προς τιμήν της Θεοτόκου και του Χριστού με πρωτεργάτισσες τις ελληνομαθείς βασίλισσες Αγίες Ευδοκία και Πουλχερία. Πρώτο δείγμα είναι η Αγία Σοφία, 425, την ίδια ημερομηνία με το Πανδιδακτήριο, που είναι το πρώτο αυτοκρατορικό πανεπιστημίο, εντός του συγκροτήματος του Παλατίου. Η Αγία Σοφία, επί του χώρου της Κωνσταντίνειας Σοφίας, πλάι στην Ειρήνη,- αμφότερες θεότητες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας- ανακατασκευάζεται εκ βάθρων ως χριστιανικός ναός αφιερωμένος στη Σοφία και Λόγο, το Χριστό, τον τέλειο Θεό και τέλειο άνθρωπο κατά την επί μακρόν προηγηθείσα ερμηνεία του αποσπάσματος των Παροιμιών 8,22-25: «22 Κύριος ἔκτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ, 23 πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ με ἐν ἀρχῇ, πρὸ τοῦ τὴν γῆν ποιῆσαι 24 καὶ πρὸ τοῦ τὰς ἀβύσους ποιῆσαι, πρὸ τοῦ προελθεῖν τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων, 25 πρὸ τοῦ ὄρη ἑδρασθῆναι, πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ με» - 9, 1-6 : «...Η σοφία ᾠκοδόμησεν ἑαυτῇ οἶκον καὶ ὑπήρεισε στύλους ἑπτά· 2 ἔσφαξε τὰ ἑαυτῆς θύματα, ἐκέρασεν εἰς κρατῆρα τὸν ἑαυτῆς οἶνον καὶ ἡτοιμάσατο τὴν ἑαυτῆς τράπεζαν· 3 ἀπέστειλε τοὺς ἑαυτῆς δούλους συγκαλοῦσα μετὰ ὑψηλοῦ κηρύγματος ἐπὶ κρατῆρα λέγουσα· 4 ὅς ἐστιν ἄφρων, ἐκκλινάτω πρός με· καὶ τοῖς ἐνδεέσι φρενῶν εἶπεν· 5 ἔλθετε φάγετε τῶν ἐμῶν ἄρτων καὶ πίετε οἶνον, ὃν ἐκέρασα ὑμῖν· 6 ἀπολείπετε ἀφροσύνην, ἵνα εἰς τὸν αἰῶνα βασιλεύσητε, καὶ ζητήσατε φρόνησιν, καὶ κατορθώσατε ἐν γνώσει σύνεσιν» (αποτέλεσε, εξάλλου, όλη η ενότητα και ένα από τα κύρια Προφητικά Αναγνώσματα των εορτών της Θεοτόκου και του Χριστού), το πρώτο κεφάλαιο του Ευαγγελίου του Ευαγγελιστού Ιωάννη και ασφαλώς το βιβλίο της Γενέσεως, καθότι ο Λόγος του Πατρός είναι ο Δημιουργός, «δι᾽ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο», κατά το Σύμβολο της Πίστεως. Κεντρική εορτή ήταν η Γέννηση του Χριστού, 25 Δεκεμβρίου, κατά την οποία κατεξοχήν ομολογείται και η αΐδιος γέννηση εκ του Πατρός και η ομοουσιότητα. Και ασφαλώς η Αγία Σοφία δεν είναι ο «οίκος της ενανθρωπήσεως», γιατί η ενανθρώπηση αφορά σε όλο το μυστήριο της Θείας Οικονομίας και προ των αιώνων- απροϋπόθετος η βουλή του Τριαδικού Θεού- και εις τους αιώνας των αιώνων! Και ασφαλώς ουδέποτε υπήρξε κάποια εορτή της ενανθρωπήσεως.

 

Β. 1. Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα κείται ως εισαγωγή και ως προς το Αποστολικό Ανάγνωσμα ως κλήση, γιατί η αποκάλυψη του Λόγου του Θεού Πατρός, του ενός και του αυτού άσαρκου, ένσαρκου και Πνευματικώς ορωμένου, γίνεται «δι᾽ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν», και όχι για να γράφουν περί εννοιών και αξιών οι σύγχρονοι θεολόγοι. Συγκεκριμένα, η ευαγγελική περικοπή κατά την καταγραφή του Ματθαίου έπεται του γεγονότος της Μεταμορφώσεως, όπως ακούγεται στο Ευαγγελικό Ανάγνωσμα αυτής της εορτής. Οι πρόκριτοι των Μαθητών, τρεις και όχι ένας και δύο, που ήσαν ήδη έμπειροι του γεγονότος της Μεταμορφώσεως, ότι, δηλαδή, ο συνών με αυτούς είναι ο Θεός των Πατέρων τους, ο Κύριος της Δόξης, κατά τη μαρτυρία των συμπαρόντων Ηλιού και Μωϋσέως, παρακλήθηκαν από τον πατέρα του σεληνιαζομένου υιού, να τον θεραπαύσουν, αλλά «οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι». Ο Χριστός αντιδρά εν αγανακτήσει, αφήνει οικονομικώς να φανούν τα αδιάβλητα πάθη, ως τέλειος άνθρωπος δι᾽ ἡμᾶς, και λέγει: «Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη! ἕως πότε ἔσομαι μεθ᾽ ὑμῶν; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν;», όχι αδίκως, γιατί παρουσιάζονται ολιγόπιστοι εν τη πράξει μετά την προς αυτούς δωρεά της θεοπτίας κατά τη Μεταμόρφωση. Ίσως, μάλιστα, καθώς αντελήφθησαν από την προσλαλιά μεταξύ Χριστού, Μωϋσέως και Ηλία ότι η πορεία προς τα Πάθη είναι εγγύς και δεν ήθελαν να το πιστέψουν, ολιγοπίστησαν, και ίσως σκέφθηκαν ότι και η δική τους πορεία θα είναι, όπως την περιγράφει ο Απόστολος Παύλος στο Αποστολικό Ανάγνωσμα, ως «ἐπιθανατίων». Εξάλλου, ο Χριστός επανέρχεται μετά το γεγονός της θεραπείας του σεληνιαζομένου στον προχειρισμό του σταυρικού του θανάτου, αλλά και της τριημέρου Αναστάσεως: «22 Ἀναστρεφομένων δὲ αὐτῶν εἰς τὴν Γαλιλαίαν εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· Μέλλει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοσθαι εἰς χεῖρας ἀνθρώπων 23 καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται». Και ο Ματθαίος σημειώνει ότι μετά από αυτό: «καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα».

2. Ας σημειωθεί επιπλέον ότι ο Απόστολος Παύλος είναι σαν και να συνεχίζει με λόγο συγκλονιστικό το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα ομιλών για την κλήση των Αποστόλων εν Χριστώ, που είναι ανατροπή και της ιουδαϊκής περιφρούρησης με μία πίστη στερεότυπων, που η ευθύνη μεταβιβαζόταν από τον Ισραήλ στους Προφήτες και τους Πατριάρχες τους κατά το Νόμο και τις εντολές, αλλά και ως προς τα έθνη, που είχαν ως αρετή την ισχύ, προβάλλοντας ο Απόστολος Παύλος την πνευματική πατρότητα εν Χριστώ, που δεν έχει καν σχέση με υλικές απολαβές, αφού ακόμη και η ίδια η ζωή του οικονομείται «ταῖς ἰδίαις χερσί»! Σκληρή είναι και η μίμηση, ασφαλώς, που προτείνει ο Απόστολος Παύλος στους Κορίνθιους, εάν θέλουν να είναι πράγματι τέκνα του και όχι απλώς να υπερηφανεύονται χρησιμοποιώντας το όνομά του.

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Α´ Κορ. δ´, 9-16: «9 Δοκῶ γὰρ ὅτι ὁ Θεὸς ἡμᾶς τοὺς ἀποστόλους ἐσχάτους ἀπέδειξεν, ὡς ἐπιθανατίους, ὅτι θέατρον ἐγενήθημεν τῷ κόσμῳ, καὶ ἀγγέλοις καὶ ἀνθρώποις. 10 ἡμεῖς μωροὶ διὰ Χριστόν, ὑμεῖς δὲ φρόνιμοι ἐν Χριστῷ· ἡμεῖς ἀσθενεῖς, ὑμεῖς δὲ ἰσχυροί· ὑμεῖς ἔνδοξοι, ἡμεῖς δὲ ἄτιμοι. 11 ἄχρι τῆς ἄρτι ὥρας καὶ πεινῶμεν καὶ διψῶμεν καὶ γυμνητεύομεν καὶ κολαφιζόμεθα καὶ ἀστατοῦμεν 12 καὶ κοπιῶμεν ἐργαζόμενοι ταῖς ἰδίαις χερσί· λοιδορούμενοι εὐλογοῦμεν, διωκόμενοι ἀνεχόμεθα, 13 βλασφημούμενοι παρακαλοῦμεν· ὡς περικαθάρματα τοῦ κόσμου ἐγενήθημεν, πάντων περίψημα ἕως ἄρτι. 14 Οὐκ ἐντρέπων ὑμᾶς γράφω ταῦτα, ἀλλ᾽ ὡς τέκνα μου ἀγαπητὰ νουθετῶ· 15 ἐὰν γὰρ μυρίους παιδαγωγοὺς ἔχητε ἐν Χριστῷ, ἀλλ᾽ οὐ πολλοὺς πατέρας· ἐν γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ διὰ τοῦ εὐαγγελίου ἐγὼ ὑμᾶς ἐγέννησα. 16 παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς, μιμηταί μου γίνεσθε».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ματθ. ιζ´, 14-23: «14 Καὶ ἐλθόντων αὐτῶν πρὸς τὸν ὄχλον προσῆλθεν αὐτῷ ἄνθρωπος γονυπετῶν αὐτὸν καὶ λέγων· 15 Κύριε, ἐλέησόν μου τὸν υἱόν, ὅτι σεληνιάζεται καὶ κακῶς πάσχει· πολλάκις γὰρ πίπτει εἰς τὸ πῦρ καὶ πολλάκις εἰς τὸ ὕδωρ. 16 καὶ προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι. 17 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη! ἕως πότε ἔσομαι μεθ᾽ ὑμῶν; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; φέρετέ μοι αὐτὸν ὧδε. 18 καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἐξῆλθεν ἀπ' αὐτοῦ τὸ δαιμόνιον καὶ ἐθεραπεύθη ὁ παῖς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης. 19 Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ κατ᾽ ἰδίαν εἶπον· Διατί ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό; 20 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· Διὰ τὴν ἀπιστίαν ὑμῶν. ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ, μετάβηθι ἐντεῦθεν ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται· καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν. 21 τοῦτο δὲ τὸ γένος οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ. 22 Ἀναστρεφομένων δὲ αὐτῶν εἰς τὴν Γαλιλαίαν εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· Μέλλει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοσθαι εἰς χεῖρας ἀνθρώπων 23 καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται. καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα».