HELLENOPHONIA

 

ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤ´ ΛΟΥΚΑ, 26 Οκτωβρίου 2025, Μνήμη τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου τοῦ Μυροβλύτου (305/6) καὶ ἡ Ἀνάμνησις τοῦ γεγονότος σεισμοῦ (740),- (21/10/2018), (Αριθμ. 48Β)

 

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ.

 

 

1. Α. 1. Η σημερινή Κυριακή είναι μία υμνολογικά και λειτουργικά αλλά και φιλοκαλικά πλούσια Κυριακή, που έχει διαμορφωθεί σε βάθος χρόνου υπό δύο πόλους, τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη, το εκκλησιαστικό και φιλοκαλικό πλήρωμα αυτών των δύο πόλεων, τους Αγίους υμνογράφους των αλλά και το αυτοκρατορικό προσωπικό. Τα παραπάνω λέγονται για να γίνει κατανοητό πώς κάποιες εορτές συνδέονται με συγκεκριμένους τόπους και πώς η βασιλεύουσα μπορούσε να ενσωματώνει και να αναπτύσσει τοπικές εορτές, να μεταδίδει δικές της και να καθορίζει το Τυπικό της ως πρότυπο για όλη την αυτοκρατορία, χωρίς να δρα ισοπεδωτικά στη λειτουργία των μοναστηριακών Τυπικών.

2. α. Ξεκινώντας από την εορτή της μνήμης του Αγίου Δημητρίου, σύμφωνα με το Τυπικὸν τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, με μία πρώτη ματιά προκαλεί εντύπωση ότι δίδονται κάποιες λεπτομέρειες, αλλά ο Πατριάρχης σημμετέχει στην ακολουθία της ανάμνησης του σεισμού του 740, η οποία λάμβανε χώρα στην Παναγία των Βλαχερνών με λιτή στο Φόρο, όπως στις ιδιαίτερα σημαίνουσες εορτές με παρουσία του πατριάρχη.

β. Συγκεκριμένα, σημειώνεται ότι η σύναξη του Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου γινόταν «ἐν τῷ μαρτυρίῳ αὐτοῦ τῷ ὄντι ἐν τῷ Δευτέρῳ». Πρόκειται για εκκλησία δίπλα στην Πύλη του Ευγενίου ακριβώς στο μεταίχμιο Κεράτιου και Βοσπόρου στο δεύτερο λόφο στο χώρο των βυζαντινών τειχών. Το ότι κτίσθηκε αυτό το μαρτύριο στον πυρήνα των αυτοκρατορικών υπηρεσιών και συγκροτημάτων μπορεί να αναχθεί ως τοποθεσία ήδη από τους χρόνους του Αγίου Κωνσταντίνου με δεδομένο το γεγονός ότι ο Μέγας Κωνσταντίνος καθοδόν προς την Κωνσταντινούπολη παρέμεινε στη Θεσσαλονίκη τα έτη 322-323 και ασφαλώς θα είχε λάβει γνώση του μαρτυρίου του Αγίου και της αρξάμενης τιμής στο χώρο της σημερινής Kρύπτης. Πάντως οι Θεσσαλονικείς είχαν αρνηθεί επί μακρόν και στον Ιουστινιανό να χορηγήσουν τίμια λείψανα του Αγίου, κρατώντας στην Πόλη της Θεσσαλονίκης την ιδιαίτερη τιμή στον Άγιο. Ίσως αυτή τη θέση μαρτυρεί το Δοξαστικό του Ανατολίου, μάλλον του Στουδίτη υμνογράφου, παρά του Πατριάρχου Αγίου Ανατολίου, με δεδομένο ότι επίσης οι Κανόνες στον Άγιο, που είναι ενταγμένοι στην Ακολουθία της εορτής, προέρχονται από πρόσωπα που έζησαν στη Θεσσαλονίκη, όπως ο Άγιος Θεοφάνης ο Γραπτός, της  περιόδου μετά τον Πατριάρχη Άγιο Γερμανό, εξόριστος στη Θεσσαλονίκη, και αργότερα πολύ ο ησυχαστής και συνοδοιπόρος του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά Άγιος Φιλόθεος Κόκκινος, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος, μάλιστα, σημειώνει στον Εγκωμιαστικό Κανόνα ότι η πατρική οικία του έχει την προστασία του Αγίου: «Νόσων καὶ δεινῶν ἀρρωστημάτων, δαιμόνων ἐπιβουλῆς τε σὺ διέσωσας, μέγιστε Δημήτριε, μύρου ταῖς ἀρδείαις σου, τὴν πατρικὴν οἰκίαν μοι, ἣν περ ἐφίλησας, τιμῶν τὴν ἀρετὴν τῶν τεκόντων, οἷς ἡμᾶς συνάπτοις, ὑμνοῦντάς σου τὴν χάριν», Καν. γ´, (β´ του Αγίου), Ωδή β´, τροπ. δ´. Εξάλλου, το Δοξαστικό του Ανατολίου παρέχει την πληροφορία ότι το σώμα του Αγίου βρίσκεται σε «περίκλιτο» ναό και ότι όλοι οι χριστιανοί προστρέχουν εκεί ζητώντας ίαση από τις ασθένειές τους και ότι η Θεσσαλονόκη είναι μία πόλη που μεγαλύνει τον Άγιο: «Ἔχει μὲν ἡ θειοτάτη σου ψυχὴ καὶ ἄμωμος, ἀοίδιμε Δημήτριε, τὴν οὐράνιον Ἱερουσαλὴμ κατοικητήριον, ἧς τὰ τείχη, ἐν ταῖς ἀχράντοις χερσὶ τοῦ ἀοράτου Θεοῦ ἐζωγράφηνται. Ἔχει δὲ καὶ τὸ πανέντιμον, καὶ ἀθλητικώτατόν σου σῶμα, τὸν περίκλιτον τοῦτον ναὸν ἐπὶ γῆς, ταμεῖον ἄσυλον θαυμάτων, νοσημάτων ἀλεξητήριον, ἔνθα προστρέχοντες, τὰς ἰάσεις ἀρυόμεθα. Φρούρησον πανεύφημε, τὴν σὲ μεγαλύνουσαν πόλιν, ἀπὸ τῶν ἐναντίων προσβολῶν, παρρησίαν ὡς ἔχων, πρὸς Χριστὸν τόν σὲ δοξάσαντα». Η μαρτυρία αυτή είναι της δεύτερης περιόδου της εικονομαχίας και είναι ενδεικτική και της αρχιτεκτόνησης του ναού του Αγίου Δημητρίου και του ιδιαιτέρου προνομίου της Θεσσαλονίκης να κατέχει ολόκληρο το σκήνωμα του Αγίου (σῶμα). Η πλήρης Ακολουθία με τους Κανόνες και τα Προφητικά Αναγνώσματα και ο συνεορτασμός μαζί με τη μνήμη του σεισμού του 740 πιθανόν να ανάγεται στον πατριάρχη Άγιο Φιλόθεο ως αυτόπτη γνώστη μάλιστα του εορτασμού του Μεγαλομάρτυρος στη Θεσσαλονίκη.

γ. Πάντως ιδαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι κατά το Τυπικὸν τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας κάθε μία από τις δύο εορτές είχε το ιδιαίτερο και αρμόζον για την κάθε εορτή Αποστολικό και Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Του Αγίου Β´ Τιμ. β´, 1-10 (όπως και στο σύγχρονο τυπικό) και Ἰω. ιε´, 17-16, 3, ενώ του σεισμού Ἑβρ. 12, 6-10 και Λουκ. 8, 22-25, στίχοι πριν από το σημερινό Ευαγγελικό Ανάγνωσμα.

 

Β. 1. Το Αποστολικό Ανάγνωσμα είναι ένα από τα ξεχωριστά αποσπάσματα των Επστολών του Αποστόλου Παύλου, που αποτέλεσε ένα πρότυπο κώδικα ερμηνείας του συνδυασμού πράξης και θεωρίας του κατά Χριστόν βίου αλλά και μιας ολόκληρης φιλόκαλης νηπτικής πράξης, μιας φωτοειδούς όρασης της ζωής της ησυχίας, αλλά και της αγωνιστικότητος και του θάρρους κατενώπιον του μαρτυρίου της πίστεως.

2. Με ένα προσωπικό τόνο δραματικής έντασης ο Απόστολος Παύλος προβάλλει τις δικές του κακουχίες, προδιαγράφοντας το δικό του μαρτύριο αλλά ίσως και του ίδιου του Απόστολου Τιμοθέου, στηρίζοντάς τον στη χάρη Ιησού Χριστού, στην ανταπόκριση στη συστράτευση, στο στέφανο του μαρτυρίου, στη νόμιμη άθληση και όχι την καθ᾽ υπόκριση, αλλά κυρίως στη μνήμη Ιησού Χριστού, που θα αποτελέσει τον πυρήνα της νηπτικής πράξης, και εντέλει στον εν Χριστώ δοξασμό. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Εκκλησία ωθεί τους χριστιανούς στο μαρτύριο, τους προετοιμάζει, όμως, να το αντέξουν, εάν χρειασθεί να κάνουν ομολογία πίστεως κατενώπιον των διωκτών, πράγμα που ουδέποτε έλειψε από τη ζωή της Εκκλησίας ακόμη και στις μέρες μας των τόσο τραγικών γεγονότων στη Μέση Ανατολή και όχι μόνο.

 

Γ. 1. Το σημερινό Ευαγγελικό Ανάγνωσμα είναι συνέχεια της προηγούμενης Κυριακής, δηλαδή, της παραβολής του Σπορέως (Λουκ. η´, 5-15), όπου ο Χριστός αποκαλύπτεται ως ο Μέγας Σπορεύς, ο Δημιουργός του κόσμου και ο ἐρχόμενος των προφητικών επαγγελιών. Τούτο είναι ακόμη πιο σαφές από τον πρώτο στίχο του όγδοου κεφαλαίου, όπου ανήκει και η σημερινή Ευαγγελική περικοπή. Λέγει ο Ευαγγελιστής Λουκάς στην αρχή του κεφαλαίου: «Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ καθεξῆς καὶ αὐτὸς διώδευεν κατὰ πόλιν καὶ κώμην κηρύσσων καὶ εὐαγγελιζόμενος τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, καὶ οἱ δώδεκα σὺν αὐτῷ» (Λουκ. η´, 1). Όλο, λοιπόν, το όγδοο κεφάλαιο είναι κήρυγμα και ευαγγέλιο της βασιλείας τοῦ Θεού, μία βασιλεία που είναι για τον κάθε άνθρωπο και είναι όχι μία εσχατολογική προβολή υπεκφυγής του παρόντος, αλλά μία παρούσα πραγματικότητα «επεκτεινόμενη» στους άπειρους αιώνες της χάριτος του Θεού, που αναιρεί κάθε δαιμονική υποκρισία. Έτσι, ο Χριστός από τη Γαλιλαία, όπως μας πληροφορεί ο Ευαγγελιστής Λουκάς, είχε μεταβεί στην αντίπερα όχθη της λίμνης Γεννησαρέτ και κήρυττε και ενεργούσε τις θεοσημίες ανοιχτά σε πόλεις και κεφαλοχώρια, σε όλο τον κόσμο, όχι σε Συναγωγές μόνο για τον Ισραήλ. Στην είσοδο της πόλεως των Γαδαρηνών, που είναι η ίδια με την πόλη των Γεργεσηνών, που είδαμε στο Ευαγγελικό Ανάγνωσμα της Ε´ Κυριακής Ματθαίου, συναντά ένα δαιμονιζόμενο άνθρωπο. Στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου είναι δύο. Η περιγραφή της θεραπείας, όπως και η απώλεια των χοίρων, ταυτίζονται κειμενικά. Ταυτίζεται και η παριγραφή της αντίδρασης των κατοίκων, αφού παρακαλούν το Χριστό να απομακρυνθεί από τον τόπο τους. Πριν το περιστατικό με τη θεραπεία του δαιμονιζόμενου, που τον βασάνιζαν χιλιάδες εμπαθείς λογισμοί (λεγεών) να κάνει χίλια κακά στον εαυτό του και τους συνανθρώπους του, ο Χριστός μέσα στο καράβι είχε γαληνέψει με το λόγο του τα κύματα της λίμνης και είχε ελέγξει την ολιγοπιστία των μαθητών του, καθώς είχαν φοβηθεί ότι θα πνιγούν («εἶπε δὲ αὐτοῖς· Ποῦ ἐστιν ἡ πίστις ὑμῶν», Λουκ. η´, 25), τώρα στο προκείμενο οι μεν Γαδαρηνοί, όχι μόνο δεν αντιλαμβάνονται τη θεοσημία της θεραπείας, αλλά τον παρακαλούν να φύγει, γιατί έχασαν το κοπάδι των χοίρων, τους οποίους οι κάτοικοι παρανόμως εξέθρευαν, λόγω απαγορεύσεως από το Νόμο βρώσεως χοιρινού κρέατος, αντίθετα ο θεραπευθείς, τον οποίο ο Χριστός συμβούλευσε, παρά την επιθυμία του να μείνει μαζί τους, να πάει σπίτι του και να διηγηθεί τη θεοσημία: «Ὑπόστρεφε εἰς τὸν οἶκόν σου καὶ διηγοῦ ὅσα ἐποίησέ σοι ὁ Θεός», δέχεται την αποκάλυψη ότι ο ενεργήσας τη θεραπεία είναι ο Θεός, και γίνεται και ο ίδιος ζωντανός κήρυκας για όλους τους ανθρώπους. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς σημειώνει: «καὶ ἀπῆλθε καθ᾽ ὅλην τὴν πόλιν κηρύσσων ὅσα ἐποίησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς», (Λουκ. η´, 39).

2. Το γεγονός της θεραπείας του δαινομιζόμενου, θεραπεία ενός πονεμένου ανθρώπινου πλάσματος, συνέβηκε σε μία περιοχή φυλετικών επιμειξιών, όπου πλην των κατοίκων της Γαλιλαίας, που εξ αυτού του γεγονότος οι κάτοικοι της Ιουδαίας δεν τους θεωρούσαν γνήσιους Ισραηλίτες, κατοικούσαν Έλληνες και Ρωμαίοι, οι οποίοι ήσαν και φορείς του ειδωλολατρικού κόσμου. Σ᾽ αυτόν τον ὄχλο, όπως λέγει το Ευαγγέλιο, απευθύνεται ο Χριστός κηρύττων και θεραπεύων, καθαιρών τις αντίθεες δυνάμεις και ευαγγελιζόμενος τη βασιλεία του Θεού, μία βασιλεία που είναι ανακαινισμός του ανθρώπινου γένους, ως οικουμενικό γεγονός και όχι αποκλειστική επαγγελία.

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Β´ Τιμ. β´, 1-10: Σὺ οὖν, τέκνον μου, ἐνδυναμοῦ ἐν τῇ χάριτι τῇ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ 2 καὶ ἃ ἤκουσας παρ᾿ ἐμοῦ διὰ πολλῶν μαρτύρων, ταῦτα παράθου πιστοῖς ἀνθρώποις, οἵτινες ἱκανοὶ ἔσονται καὶ ἑτέρους διδάξαι. 3 Συγκακοπάθησον ὡς καλὸς στρατιώτης Ἰησοῦ Χριστοῦ. 4 οὐδεὶς στρατευόμενος ἐμπλέκεται ταῖς τοῦ βίου πραγματείαις, ἵνα τῷ στρατολογήσαντι ἀρέσῃ 5 ἐὰν δὲ καὶ ἀθλῇ τις, οὐ στεφανοῦται ἐὰν μὴ νομίμως ἀθλήσῃ 6 τὸν κοπιῶντα γεωργὸν δεῖ πρῶτον τῶν καρπῶν μεταλαμβάνειν. 7 Νόει ὃ λέγω δώσει γάρ σοι ὁ Κύριος σύνεσιν ἐν πᾶσιν. 8 Μνημόνευε Ἰησοῦν Χριστὸν ἐγηγερμένον ἐκ νεκρῶν, ἐκ σπέρματος Δαυίδ, κατὰ τὸ εὐαγγέλιόν μου, 9 ἐν ᾧ κακοπαθῶ μέχρι δεσμῶν ὡς κακοῦργος ἀλλὰ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ οὐ δέδεται. 10 διὰ τοῦτο πάντα ὑπομένω διὰ τοὺς ἐκλεκτούς, ἵνα καὶ αὐτοὶ σωτηρίας τύχωσιν τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ μετὰ δόξης αἰωνίου.

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Λουκ. η´, 27-39: «27 ἐξελθόντι δὲ αὐτῷ ἐπὶ τὴν γῆν ὑπήντησεν αὐτῷ ἀνήρ τις ἐκ τῆς πόλεως, ὃς εἶχε δαιμόνια ἐκ χρόνων ἱκανῶν, καὶ ἱμάτιον οὐκ ἐνεδιδύσκετο, καὶ ἐν οἰκίᾳ οὐκ ἔμενεν, ἀλλ᾽ ἐν τοῖς μνήμασιν. 28 ἰδὼν δὲ τὸν Ἰησοῦν καὶ ἀνακράξας προσέπεσεν αὐτῷ καὶ φωνῇ μεγάλῃ εἶπε· Τί ἐμοὶ καὶ σοί, Ἰησοῦ υἱὲ τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου; δέομαί σου, μή με βασανίσῃς. 29 παρήγγειλε γὰρ τῷ πνεύματι τῷ ἀκαθάρτῳ ἐξελθεῖν ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου. πολλοῖς γὰρ χρόνοις συνηρπάκει αὐτόν, καὶ ἐδεσμεῖτο ἁλύσεσι καὶ πέδαις φυλασσόμενος, καὶ διαρρήσσων τὰ δεσμὰ ἠλαύνετο ὑπὸ τοῦ δαίμονος εἰς τὰς ἐρήμους. 30 ἐπηρώτησε δὲ αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς λέγων· Τί σοί ἐστιν ὄνομα; ὁ δὲ εἶπε· Λεγεών· ὅτι δαιμόνια πολλὰ εἰσῆλθεν εἰς αὐτόν· 31 καὶ παρεκάλει αὐτὸν ἵνα μὴ ἐπιτάξῃ αὐτοῖς εἰς τὴν ἄβυσσον ἀπελθεῖν. 32 Ἦν δὲ ἐκεῖ ἀγέλη χοίρων ἱκανῶν βοσκομένη ἐν τῷ ὄρει· καὶ παρεκάλουν αὐτὸν ἵνα ἐπιτρέψῃ αὐτοῖς εἰς ἐκείνους εἰσελθεῖν· καὶ ἐπέτρεψεν αὐτοῖς. 33 ἐξελθόντα δὲ τὰ δαιμόνια ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου εἰσῆλθον εἰς τοὺς χοίρους, καὶ ὥρμησεν ἡ ἀγέλη κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν λίμνην καὶ ἀπεπνίγη. 34 ἰδόντες δὲ οἱ βόσκοντες τὸ γεγενημένον ἔφυγον, καὶ ἀπήγγειλαν εἰς τὴν πόλιν καὶ εἰς τοὺς ἀγρούς. 35 ἐξῆλθον δὲ ἰδεῖν τὸ γεγονός, καὶ ἦλθον πρὸς τὸν Ἰησοῦν, καὶ εὗρον καθήμενον τὸν ἄνθρωπον, ἀφ᾽ οὗ τὰ δαιμόνια ἐξεληλύθει, ἱματισμένον καὶ σωφρονοῦντα παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ, καὶ ἐφοβήθησαν. 36 ἀπήγγειλαν δὲ αὐτοῖς οἱ ἰδόντες πῶς ἐσώθη ὁ δαιμονισθείς. 37 καὶ ἠρώτησαν αὐτὸν ἅπαν τὸ πλῆθος τῆς περιχώρου τῶν Γαδαρηνῶν ἀπελθεῖν ἀπ᾽ αὐτῶν, ὅτι φόβῳ μεγάλῳ συνείχοντο· αὐτὸς δὲ ἐμβὰς εἰς τὸ πλοῖον ὑπέστρεψεν. 38 ἐδέετο δὲ αὐτοῦ ὁ ἀνήρ, ἀφ᾽ οὗ ἐξεληλύθει τὰ δαιμόνια, εἶναι σὺν αὐτῷ· ἀπέλυσε δὲ αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς λέγων· 39 Ὑπόστρεφε εἰς τὸν οἶκόν σου καὶ διηγοῦ ὅσα ἐποίησέ σοι ὁ Θεός. καὶ ἀπῆλθε καθ᾽ ὅλην τὴν πόλιν κηρύσσων ὅσα ἐποίησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς».