HELLENOPHONIA

 

Ἀνδρέου Ἀποστόλου καὶ Πρωτοκλήτου, Κυριακὴ 30 Νοεμβρίου 2025, (Αριθμ. 52.1)

[Σημείωμα]

 

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ.

 

Α. 1. Στο Τυπικὸν τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας η εορτὴ του Αγίου Ανδρέα καταγράφεται ως εξής: «ἄθλησις τοῦ ἁγίου καὶ πανευφήμου ἀποστόλου Ἀνδρέα ἀδελφοῦ Πέτρου τοῦ κορυφαίου τῶν ἀποστόλων [....]. Μετετέθη δὲ ὕστερον ἐν Κωνσταντινουπόλει, καὶ κατετέθη μετὰ Λουκᾶ τοῦ εὐαγγελιστοῦ καὶ Τιμοθέου τοῦ ἀποστόλου ἐν τοῖς Ἁγίοις Ἀποστόλοις. Ἔνθα καὶ τελεῖται ἡ αὐτοῦ σύναξις, ἀπὸ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας τῆς λιτῆς ἀπερχομένης ἐ τῷ Φόρῳ, καὶ μετὰ τὰς συνήθεις εὐχὰς παραγινομένης ἐκεῖσε». Η καταγραφή απηχεί το γεγονός της μεταφοράς του τιμίου λειψάνου του Αγίου Ανδρέα από την Πάτρα στην Κωνσταντινούπολη το 357 επί αυτοκράτορος Κωνστάντιου Β´, αλλά συγχρόνως πιστοποιεί και τον κορυφαίο εορτασμό του Αγίου και πάτρωνος του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

2. Άξιο σημειώσεως είναι το γεγονός ὅτι προτείνονται δύο Ευαγγελικὰ Αναγνώσματα, εκ του κατὰ Ἰωάννην Ευαγγελίου, όπως και στο σύγχρονο Τυπικό, καὶ Ματθ. δ´, 18-23. Πιθανόν στην αρχική διάταξη της εορτής το Κατὰ Ματθαίον Ανάγνωσμα να ήταν το Εωθινό Ευαγγελικό Ανάγνωσμα, και έτσι δικαιολογείται η υμνολογία της εορτής, η οποία εκπηγάζει κυρίως από αυτό, καθώς και η επωνυμία του Αποστόλου Ανδρέα ως Πρωτοκλήτου, αλλά και η αντικατάσταση των τριών Προφητικών Αναγνωσμάτων με Αναγνώσματα προερχόμενα από την Α´ Καθολική Επιστολή του Αποστόλου Πέτρου, αδελφού του Πρωτοκλήτου.

3. Τό Ευαγγελικό Ανάγνωσμα εκ του κατὰ Ἰωάννην Ευαγγελίου συνιστά μία προσωπική μαρτυρία του Ευαγγελιστή Ιωάννη με τις λεπτομέρειες («ὥρα ἦν ὡς δεκάτη»), αλλά μάς εισάγει στις δύο κορυφαίες δυάδες των Αποστόλων (Ανδρέας- Πέτρος/ Ιάκωβος- Ιωάννης), υιοί Ζεβεδαίου), και φαίνεται ότι οι Ανδρέας και Ιωάννης ήσαν και από τους μαθητές του Προδρόμου Ιωάννη, έχοντες μία πορεία περισσότερο σταθερή, σχεδόν νηπτική. Είναι οι δύο που ουσιαστικά μαρτυρούν και για τη φράση του Προδρόμου «ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ», συνδέοντας ο Πρόδρομος την παρουσία του Χριστού με εξαγγελία του Ησαΐου για την έλευση του Μεσσία, τη σταυρική θυσία και τη Θεία Ευχαριστία.

4. Το βέβαιο είναι ότι οι Απόστολοι Ανδρέας και Πέτρος κήρυξαν στον Πόντο και τη Σκυθία και η χρήση της Α´ Καθολικής Επιστολής του Πέτρου στην εορτή του Αγίου Ανδρέα απηχεί και αυτήν την παρουσία του στην ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης. Πρέπει να σημειώσω, εξάλλου, ότι κατά τη μαρτυρία του Ωριγένη, την οποία αναπαράγει αυτολεξεί ο Ευσέβιος, οι Απόστολοι ἔδρασαν ως εξής: «Τῶν δὲ ἱερῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀποστόλων τε καὶ μαθητῶν ἐφ᾽ ἅπασαν διασπαρέντων τὴν οἰκουμένην, Θωμᾶς μέν, ὡς ἡ παράδοσις περιέχει, τὴν Παρθίαν εἴληχεν, Ἀνδρέας δὲ τὴν Σκυθίαν· Ἰωάννης τὴν Ἀσίαν· πρὸς οὓς καὶ διατρίψας ἐν Ἐφέσῳ τελευτᾷ· Πέτρος δ᾽ ἐν Πόντῳ καὶ Γαλατίᾳ, καὶ Βιθυνίᾳ, Καππαδοκίᾳ τε καὶ Ἀσίᾳ κεκηρυχέναι τοῖς ἐκ διασπορᾶς Ἰουδαίοις ἔοικεν· ὃς, καὶ ἐπὶ τέλει ἐν Ῥώμῃ γενόμενος, ἀνεσκολοπίσθη κατὰ κεφαλῆς, οὕτως αὐτὸς ἀξιώσας παθεῖν». Είναι αυτή η συντονισμένη κίνηση των Αποστόλων προς την ιουδαϊκή διασπορά, από τη Συναγωγή προς τα ἔθνη. Και βέβαια οι αναφερόμενες περιοχές παραπέμπουν στις τρεις οντότητες που αντιμετώπισε ο Ισραήλ: Πάρθοι, Ρωμαίοι και Έλληνες.

5. Μία ἄκρως ενδιαφέρουσα μαρτυρία για το κήρυγμα των Αποστόλων, και δη και του Απόστολου Ανδρέα, μάς παρέχει ο Άγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο οποίος αναμόρφωσε το θρόνο Κωνσταντινουπόλεως: «Οἱ ἀπόστολοι δέ, οὐ ξένοι τῶν πολλῶν ἐθνῶν τε καὶ πόλεων, εἰς ἃς ἐμερίσθησαν, ἵνα πανταχοῦ δράμῃ τὸ Εὐαγγέλιον, ἵνα μηδὲν ἀλαμπὲς ᾖ τοῦ τρισσοῦ φωτός, καὶ τῆς ἀληθείας ἀφώτιστον, ὥστε καὶ τοῖς ἐν σκότῳ καὶ σκιᾷ θανάτου καθημένοις λυθῆναι τὴν νύκτα τῆς ἀγνωσίας; Ἵν᾿ ἡμεῖς μέν, φησίν, εἰς τὰ ἔθνη, αὐτοὶ δὲ εἰς τὴν περιτομήν, ἤκουσας Παύλου λέγοντος, Ἔστω Πέτρου ἡ Ἰουδαία· τί Παύλῳ κοινὸν πρὸς τὰ ἔθνη, Λουκᾷ πρὸς Ἀχαΐαν, Ἀνδρέᾳ πρὸς τὴν Ἤπειρον, Ἰωάννῃ πρὸς Ἔφεσον, Θωμᾷ πρὸς Ἰνδικήν, Μάρκῳ πρὸς Ἰταλίαν; τί δὲ τοῖς ἄλλοις πᾶσιν, ἵνα μὴ τὰ καθ᾿ ἕκαστον λέγω, πρὸς τοὺς οἷς ἐπεδήμησαν;». Η Ήπειρος ήταν χώρος, ο οποίος διακρινόταν από τη Μακεδονία και την Αχαΐα και από τους υπόλοιπους Πατέρες, όπως ο Άγιος Ἀθανάσιος, οι ιστορικοί, ακόμη και από τους υπόλοιπους Καππαδόκες, ή καταγράφεται ο χώρος ως Ήπειροι, Μακεδονία και Αχαΐα. Προφανώς ο Άγιος Ανδρέας από την Ήπειρο κατήλθε στην Αχαΐα- Πάτρα διά θαλάσσης. Η οικουμενικότητά του επενεργεί μετά το μαρτύριό του διά της μεταφοράς τμήματος των λειψάνων του από τον πρεσβύτερο Άγιο Ρήγουλο στη γνωστή μας πόλη St. Andrews της Σκωτίας, γνωστής ώς Αρχιεπισκοπής, ή Ανδρεάπολη, όπως καταγράφεται σε μεσαιωνικές μαρτυρίες στα Ελληνικά, και η παρουσία των λειψάνων του Αγίου θα χαρακτηρίσει εθνολογικά ολόκληρη την περιοχή. Ο καθεδρικός ναός, ο μεγαλύτερος της Σκωτίας, καταστρέφεται κατά τη Μεταρρύθμιση, όμως ο Άγιος Ανδρέας παραμένει ως εορτή και μεταξύ των προτεσταντών και της πόλης, ενώ ο χιαστί σταυρός του Αγίου αποτελεί το θρησκευτικό, πνευματικό, πολιτιστικό και εθνικό θυρεό της Σκωτίας. Λείψανα του Αγίου θησαυρίζονται στο ρωμαιοκαθολικό ναό της Αγίας Μαρίας στο Εδιμβούργο, πιθανόν διασωθέντα και μεταφερθέντα από τους μοναχούς της Αρχιεπισκοπής.

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Α´ Κορινθ. δ´, 9-16: «9 δοκῶ γὰρ ὅτι ὁ Θεὸς ἡμᾶς τοὺς ἀποστόλους ἐσχάτους ἀπέδειξεν, ὡς ἐπιθανατίους, ὅτι θέατρον ἐγενήθημεν τῷ κόσμῳ, καὶ ἀγγέλοις καὶ ἀνθρώποις. 10 ἡμεῖς μωροὶ διὰ Χριστόν, ὑμεῖς δὲ φρόνιμοι ἐν Χριστῷ· ἡμεῖς ἀσθενεῖς, ὑμεῖς δὲ ἰσχυροί· ὑμεῖς ἔνδοξοι, ἡμεῖς δὲ ἄτιμοι. 11 ἄχρι τῆς ἄρτι ὥρας καὶ πεινῶμεν καὶ διψῶμεν καὶ γυμνητεύομεν καὶ κολαφιζόμεθα καὶ ἀστατοῦμεν 12 καὶ κοπιῶμεν ἐργαζόμενοι ταῖς ἰδίαις χερσί· λοιδορούμενοι εὐλογοῦμεν, διωκόμενοι ἀνεχόμεθα, 13 βλασφημούμενοι παρακαλοῦμεν· ὡς περικαθάρματα τοῦ κόσμου ἐγενήθημεν, πάντων περίψημα ἕως ἄρτι. 14 Οὐκ ἐντρέπων ὑμᾶς γράφω ταῦτα, ἀλλ᾿ ὡς τέκνα μου ἀγαπητὰ νουθετῶ. 15 ἐὰν γὰρ μυρίους παιδαγωγοὺς ἔχητε ἐν Χριστῷ, ἀλλ᾿ οὐ πολλοὺς πατέρας· ἐν γὰρ Χριστῷ ᾿Ιησοῦ διὰ τοῦ εὐαγγελίου ἐγὼ ὑμᾶς ἐγέννησα. 16 παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς, μιμηταί μου γίνεσθε».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ἰω. α´, 35-42: «35 Τῇ ἐπαύριον πάλιν εἱστήκει ὁ ᾿Ιωάννης καὶ ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ δύο, 36 καὶ ἐμβλέψας τῷ ᾿Ιησοῦ περιπατοῦντι λέγει· ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ. 37 καὶ ἤκουσαν αὐτοῦ οἱ δύο μαθηταὶ λαλοῦντος, καὶ ἠκολούθησαν τῷ ᾿Ιησοῦ. 38 στραφεὶς δὲ ὁ ᾿Ιησοῦς καὶ θεασάμενος αὐτοὺς ἀκολουθοῦντας λέγει αὐτοῖς· 39 τί ζητεῖτε; οἱ δὲ εἶπον αὐτῷ· ραββί· ὃ λέγεται ἑρμηνευόμενον διδάσκαλε· ποῦ μένεις; 40 λέγει αὐτοῖς· ἔρχεσθε καὶ ἴδετε. ἦλθον οὖν καὶ εἶδον ποῦ μένει, καὶ παρ᾽ αὐτῷ ἔμειναν τὴν ἡμέραν ἐκείνην· ὥρα ἦν ὡς δεκάτη. 41 ἦν ᾿Ανδρέας ὁ ἀδελφὸς Σίμωνος Πέτρου εἷς ἐκ τῶν δύο τῶν ἀκουσάντων παρὰ ᾿Ιωάννου καὶ ἀκολουθησάντων αὐτῷ. 42 εὑρίσκει οὗτος πρῶτος τὸν ἀδελφὸν τὸν ἴδιον Σίμωνα καὶ λέγει αὐτῷ· εὑρήκαμεν τὸν Μεσσίαν· ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον Χριστός».